Комуникацијата на Европската Комисија за „Европски зелен договор“[1] се заснова на определбата за зголемување на климатските амбиции на ЕУ за 2030 и 2050 година. Eден од најгорливите предизвици во остварувањето на заложбата за климатски неутрална Унија претставува енергетската сиромаштија со која се соочуваат определени региони во ЕУ.
Со Европскиот зелен договор се предвидува дека транзицијата кон климатски неутрална Унија може да успее само доколку таа се спроведе на фер и инклузивен начин. Истовремено, се напоменува дека менаџирањето на оваа транзиција ќе доведе до значителни структурни промени при што граѓаните - во зависност од нивните социјални и географски околности - ќе бидат погодени на различни начини. Ова произлегува од фактот што не сите земји-членки, региони и градови ја започнуваат транзицијата од иста точка или пак имаат ист капацитет да одговорат на овие предизвици.Со Европскиот зелен договор
беше најавено воспоставување на „Механизам за праведна транзиција“ и „Фонд за
праведна транзиција“ како составен дел на Инвестицискиот план за одржлива
Европа на Европската Комисија, познат и како European Green Deal
Investment Plan. Во следните десет години, Инвестицискиот план за одржлива
Европа ќе намени вкупно 1 трилион евра за поддршка на енергетската транзиција во
27-те земји-членки. Средствата ќе бидат конкретно насочени кон ублажување на
социјалните и економските трошоци поврзани со енергетската транзиција.[2]
Механизмот за праведна транзиција се фокусира на луѓето, регионите и секторите кои
се најмногу погодени од климатската транзиција, преку промовирање и афирмација
на активности и практики кои се ниско јаглеродо-интензивни или малку јаглеродо-зависни
и оттаму не се одразуваат негативно на климата.
Меѓу алатките што ќе
бидат промовирани во овој контекст се преквалификацијата и обуката на работниците
и граѓаните, креирањето на работни места во нови економски сектори, вложување
во обновливите извори на енергија и овозможување на енергетски ефикасното
домување.[3]
Севкупно, се очекува средствата кои ќе
бидат инвестирани во мерките за борба против енергетската сиромаштија, да имаат
значително влијание врз ублажувањето на социјалната ранливост, несоодветното
домување и масовната невработеност.[4]
Дефинирање на поимот „енергетска сиромаштија“
Општо
гледано, енергетската сиромаштија е состојба во која домаќинствата не се во
можност да пристапат до основните енергетски услуги.[5] Соодветната
топлина/ладење во домовите, осветлувањето и пристапот на домаќинствата до енергија
за напојување на куќните апарати се основните услуги кои овозможуваат пристоен
животен стандард за граѓаните.[6] Документот “European Pillar of Social Rights“, заеднички прокламиран од Европскиот парламент,
Советот и Комисијата во 2017 година, предвидува дека пристапот до енергија е меѓу
основните услуги (essential services) до кои секој има право на пристап, додека поддршката за
овозможување пристап до ваквите услуги мора да биде достапна за сите оние кои од
нив имаат потреба.[7]
Директните негативни
последици од енергетската сиромаштија се многубројни, а особено значајни се оние
врз здравјето на луѓето и нивната социјална и економска состојба. Според една поразителна статистика, во 2018 година
скоро 34 милиони Европјани не можеа да си дозволат да ги одржуваат своите
домови соодветно топли.[8] Луѓето
погодени од енергетска сиромаштија можат да претрпат сериозни здравствени нарушувања,
особено најранливите групи - децата, постарите лица и лицата со хронични болести.[9]
Живеењето во студени домови може да доведе до разновидни кардиоваскуларни и
респираторни заболувања, зголемена стапка на инфекции со грип, повреди,
хипотермија, како и негативно влијание врз менталното здравје.[10]
Се проценува дека околу 10% до 50% од прекумерната стапка на смртност во зимскиот
период е директно предизвикана од енергетската сиромаштија.[11]
Енергетската сиромаштија како
фактор понатаму влијае врз материјалната сиромаштија и социјалното исклучување:
домаќинствата со ниски примања се пропорционално повеќе погодени од зголемувањето
на цените во енергетскиот сектор. Стагнацијата или намалениот приход ги принудува
сиромашните домаќинства да трошат значително висок дел од своите приходи во
прилог на енергетските трошоци. Според една студија за проценка на
потрошувачката политика покажа дека сметките за комунални услуги во 68% од
случаите претставуваат главна причина за презадолженост во Европа.[12]
Друга студија, спроведена во Велика Британија, утврдила дека третманот за
болестите поврзани со ладното време предизвикани од енергетска сиромаштија ги
чини граѓаните вкупно 859 милиони фунти годишно,[13]
и е придружен со нивно социјално исклучување, социјално повлекување и губење на
самодовербата.
Законодавниот пакет „Чиста
енергија за сите Европјани“
Енергетската сиромаштија како
концепт е преточена во пакетот законодавни мерки под назив „Чиста енергија за
сите Европјани“, дизајниран да овозможи праведна енергетска транзиција. Со
оглед на тоа дека не постои стандардна дефиниција за поимот „енергетска
сиромаштија“, на земјите-членки ѝм се дозволува да развиваат свои критериуми кои би
произлегле од соодветниот национален контекст. Сепак, споменатите законодавни
мерки нудат корисни насоки и увид во можните причини и последици од
енергетската сиромаштија, потенцирајќи ја важноста на политиките за справување
со овој предизвик, особено активностите поврзани со подготовката на „национални
енергетски и климатски планови“ („NECPs“) и „долгорочни стратегии за реновирање
(„LTRS“). [14]
Така, во нивните „национални
енергетски планови“ земјите-членки треба да го наведат бројот на домаќинства кои
се наоѓаат во состојба на енергетска сиромаштија. Во случај некоја земја-членка
да утврди дека има значителен број домаќинства погодени со енергетска
сиромаштија, таа во својот план ќе вклучи национална цел и ќе предвиди мерки и политики
за намалување на енергетската сиромаштија.[15]
Понатаму, Комисијата ќе соработува со земјите-членки и регионите за да им
помогне во воспоставувањето на планови за територијална транзиција, раководејќи
се од Националните планови за енергетика и клима (NECP) како почетна точка; со
територијалните планови конкретно ќе се идентификуваат социјалните, економските
и еколошките предизвици со кои се соочуваат погодените области.[16]
Дополнително, Комисијата ќе воспостави „Платформа за праведна транзиција“ со преку
која ќе се дава техничка помош за реализација на планираните мерки, првенствено
преку размена на најдобрите практики и стимулирање на развивањето на овие
проекти.[17]
Со дел од мерките од законодавниот
пакет „Чиста енергија за сите Европјани“ беше побарано од Комисијата да обезбеди
насоки околу соодветните индикатори за мерење на енергетската сиромаштија и дефинирање
на терминот „значителен број домаќинства во енергетска сиромаштија“.[18]
Важно е да се истакне дека Директивата (ЕУ) 2019/944 за електрична енергија[19]
бара од земјите-членки да преземат соодветни мерки за справување со
енергетската сиромаштија онаму кадешто таа ќе биде идентификувана, вклучувајќи
и мерки за решавање на поширокиот проблем на сиромаштијата. Членот 29 од оваа директива
се однесува на обврската на земјите-членки да го проценат бројот на домаќинства
во енергетска сиромаштија и наведува дека државите мора да ги утврдат и објават
критериумите според кои е направена ваквата проценка. Доколку постојат значителен
број на такви домаќинства, земјите-членки мора во своите национални енергетски
и климатски планови да предвидат индикативна цел за намалување на енергетската
сиромаштија, вклучувајќи временска рамка и конкретни активности кои ќе бидат
преземени. Потоа, од нив се бара да ја известат Комисијата за секој напредок
што го постигнале во насока на намалување на бројот на домаќинства во
енергетска сиромаштија.
Во рамки на борбата
против енергетската сиромаштија, земјите-членки се должни да ги заштитат
ранливите корисници, особено оние во оддалечените и руралните области.[20]
Директивата за енергетска ефикасност (ЕУ) 2012/27, изменета и дополнета со
Директивата (ЕУ) 2018/2002, бара од земјите-членки, при
утврдување на нивните обврски за енергетска ефикасност, да ја
земат предвид потребата од намалување на енергетската сиромаштија. Членот 7
(11) од оваа директива побарува, колку што е соодветно, дел од националните мерки
за енергетска ефикасност да бидат приоритетно насочени кон ранливите
домаќинства, вклучувајќи ги и оние погодени од енергетска сиромаштија.
Мерење на нивото на енергетска сиромаштија
Методолошкиот пристап за
мерење на нивото на енергетската сиромаштија е доста комплексен и вклучува мноштво
индикатори. Релевантната литература идентификува три главни методи за мерење на
енергетската сиромаштија во различни контексти: 1) Трошоци - испитување
на трошоците за енергија кои ги сносат домаќинствата наспроти апсолутните или
релативните прагови преку кои се оценува недостатокот од снабдување со енергија;
2) Консензуален пристап - заснован на индивидуални проценки за условите
за домување и можноста да се постигнат основните потреби во општествениот контекст
во кое живее домаќинството; 3) Директно мерење – каде што нивото на енергетски
услуги (како што е греењето) кои ги користи домаќинството се споредува со определен
утврден стандард.[21]
Што се однесува до изборот
на индикатори, потесниот избор вклучува четири примарни индикатори: 1) Висок
удел на потрошувачката на енергија во приходите на населението; 2) Низок
удел на потрошувачката на енергија во приходите на населението; 3) Неможност
да се одржи соодветно ниво на топлина во домот; 4) Заостанати долгови на
сметки за комунални услуги во последните 12 месеци.[22]
Врз основа на погорните индикатори, утврдени се следниве трендови на енергетска сиромаштија на ниво на ЕУ. Според најновите студии, во 2018 година 6,6% од домаќинствата во ЕУ не биле во можност редовно да ги плаѓаат сметките за комунални услуги (вклучително и сметките за струја), поради што ризикувале да бидат или биле исклучени од електроснабдувањето; дополнително, 7,3% од домаќинствата во ЕУ живееле во студени домови.[23] Во однос на географската застапеност, консензуалните индикатори „заостанати долгови“ и „неможност домаќинствата да се стоплат“ биле особено високи во Источна, Централна и Јужна Европа.[24] Според овие индикатори, Бугарија и Грција покажале највисоки стапки на енергетска сиромаштија во ЕУ (30,1 и 33,7% и 35,6 и 22,7%, соодветно).[25]
Имајќи го предвид изложеното, сосема е јасно дека справувањето со енергетската сиромаштија ќе донесе повеќе придобивки, почнувајќи со подобрена социјална и економска состојба на граѓаните, подобро здравје и општа благосостојба, енергетски ефикасно живеење и секако, намалено загадување на воздухот. Наведените придобивки директно ќе придонесат за зголемување на економскиот раст во ЕУ и ќе го помогнат процесот на праведна енергетска транзиција која на долг рок ќе обезбеди климатска неутралност за Унијата.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] European Commission, Communication “The European Green
Deal”, COM (2019) 640 final, Brussels, 11.12.2019 (https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid=1576150542719&uri=COM%3A2019%3A640%3AFIN).
[2] EU Energy Poverty Observatory,
Towards an inclusive energy transition in the European Union: Confronting
energy poverty amidst a global crisis, Luxembourg: Publications Office of
the European Union, 2020, стр.13.
[3] Ibid., стр.13.
[4] Ibid., стр.13.
[5] European Commission, Recommendation (EU) 2020/1563 of 14 October 2020 on Energy Poverty, OJ L 357/35, aлинеја 1.
[6] Ibid.
[7] EPSR, Principle 20
‘Access to essential services’: https://ec.europa.eu/commission/priorities/deeper-and-fairer-economic-and-monetaryunion/european-pillar-social-rights/european-pillar-social-rights-20-principles_en
[8] European Commission Recommendation, алинеја 1.
[9] The Greens/ EFA, BPIE,
Housing Europe, EPAN – Energy poverty handbook, 2016, https://www.socialeurope.eu/wp-content/uploads/2017/01/energypovertyhandbook-online.pdf.
[10] Ibid.
[11] Ibid.
[12] Civic Consulting of the
Consumer Policy Evaluation Consortium, The Over-Indebtedness of European
Households, 2015. https://www.mabs.ie/downloads/reports_submissions/part_1_synthesis_of_findings_en.pdf.
[13] Energy poverty handbook, 10 INSIGHT_E, Energy Poverty – Main report, 2015,
https://ec.europa.eu/energy/sites/ener/files/documents/INSIGHT_E_Energy%20Poverty%20-
%20Main%20Report_FINAL.pdf
[14] European Commission Recommendation, aлинеја 5.
[15] European Commission Recommendation, aлинеја 6.
[16] EU Energy Poverty
Observatory, Towards an inclusive energy transition in the European Union:
Confronting energy poverty amidst a global crisis, Luxembourg: Publications
Office of the European Union, 2020, стр.13,14
[17] Ibid., стр.14.
[18] Regulation (EU) 2018/1999
of the European Parliament and of the Council of 11 December 2018 on the
Governance of the Energy Union and Climate Action, (OJ L 328, 21.12.2018, p. 1);
Directive (EU) 2019/944 of the European Parliament
and of the Council of 5 June 2019 on common rules for the internal market for
electricity (‘Electricity Directive’); Energy Performance of Buildings Directive 2010/31/EU of
the European Parliament and of the Council (OJ L 153, 18.6.2010, p. 13),
amended by Directive (EU) 2018/844 (OJ L 156, 19.6.2018, p. 75).
[19] Directive (EU) 2019/944 of the European Parliament and of the
Council of 5 June 2019 on common rules for the internal market for electricity (‘Electricity Directive’).
[20] European Commission Recommendation, aлинеја 7.
[21] EU Energy Poverty
Observatory, Towards an inclusive energy transition in the European Union:
Confronting energy poverty amidst a global crisis, Luxembourg: Publications
Office of the European Union, 2020, стр.41.
[22] Ibid.
[23] Ibid., стр.42.
[24] Ibid.
[25] Ibid.
No comments:
Post a Comment